معبد زیبا و صخره‌ای، اما نیمه‌کاره داش‌کسن در 15 کیلومتری جنوب‌شرقی شهرستان سلطانیه در نزدیکی روستای قرار گرفته است. می‌گویند تاکنون نمونه‌‌ای از آن در ایران مشاهده نشده، با این حال، محلی‌ها از آن به‌عنوان معبد اژدها و  داش کسن نام می‌برند.

 

«حسین زندی» یکی از فعالان میراث‌فرهنگی طی بازدیدی که از معبد داش‌کسن داشته می‌گوید:« داش کسن در زبان ترکی به معنای« سنگ بر» و «محل سنگ بری» است. دیوارهای مقابل این معبد برخوردار از دو سنگ نگاره زیبا است که تصویر دو اژدهاست در طول 3/5 متر را به‌نمایش می‌گذارد».

 

با این حال زندی معتقد است، این روزها این معبد زیبا روزگار خوشی را سپری نمی‌کند. سنگ نگاره‌های آن در معرض باد و باران مورد تهدید واقع‌شده‌اند و محافظ شیشه ای روی سنگ نگاره‌ها نتوانسته از ورود باران جلوگیری کند.

 

این فعال میراث‌فرهنگی ادامه می‌دهد، محوطه معبد در بیشترماه‌های سال محل جمع شدن آب حاصل ازبارندگی است. عاملی که فرسایش سنگ‌ها را به‌دنبال داشته، این درحالی است که این معبد می‌تواند مرکزی برای مطالعات باستان‌شناسان  برای شناسایی ارتباط فرهنگ ایران وچین  در دوره ایلخانان باشد.  

 

درحال‌حاضر، حفاظت و مسقف کردن محوطه داش‌کسن از گزند تخریب‌ها یکی از مهمترین وظایف میراث‌فرهنگی به‌شمار می‌رود چراکه این معبد هر روز با تخریب و گزند بیشتری مواجه می‌شود.

 

گفته می‌شود در اطراف این سنگ نگاره‌‌ها، سه طاق سنگی بزرگ و محراب‌های زیبایی با تزئینات مقرنس وجود دارد. البته دررابطه با چگونگی و زمان ساخت این اثر کم نظیر روایت‌های مختلف شنیده می‌شود اما برخی باستان شناسان معبد داش‌کسن را مربوط به دوره ایلخانان وارغون شاه پدر سلطان محمد خدابنده (الجایتو) نسبت می‌دهند.

 

در منابع آمده است، پیش از آنکه این خانوداده الجایتو به اسلام روی بیاورند، به آیین شمنیزم گرایش داشتند. در این میان برخی نیز معتقدند این سازه عظیم مربوط به پیش از اسلام است. اما به نظر می‌رسد این بنا پیش از اسلام هم وجود داشته و با ورود ایلخانان مغول به ایران و در زمان سلطان محمد خدابنده مورد تغییرات قرار گرفته است.به‌ویژه علامت هایی که روی سنگ‌ها وجود دارد نشانه‌هایی است که در معبد آناهیتا کنگاور روی سنگ‌های معبد توسط معماران بنا ایجاد شده است.

 

 

داش‌کسن، در سال 1353 شناسایی و در دهه 70 خورشیدی کاوش شد. این کاوش‌ها تا سال 73 ادامه داشت. این محوطه درتاریخ3/12/1353 به شماره 1026 به ثبت آثارملی رسیده است . این معبد 600 متری تلفیقی از طرح های اسلیمی هنر ایرانی و هنر چینی است . همچنین وجود سه غار در این معبد بر زیبایی های آن افزوده است.